همه چیز درباره تب دانگ: راه‌های انتقال، پیشگیری و کنترل

مقدمه

تب دانگ، که به عنوان "تب استخوان شکن" نیز شناخته می‌شود، یکی از مهم‌ترین و گسترده‌ترین بیماری‌های ویروسی است که از طریق نیش پشه‌های آلوده به ویروس، به ویژه پشه‌های آئدس (Aedes aegypti و Aedes albopictus)، به انسان منتقل می‌شود. این بیماری به عنوان یک مشکل بهداشتی عمده در مناطق گرمسیری و نیمه‌گرمسیری جهان به شمار می‌آید و بیش از 100 کشور در سراسر جهان، از جمله کشورهای آسیای جنوب شرقی، چین، کوبا، اندونزی، سریلانکا، هندوستان، پاکستان، یمن و عربستان، از مناطق بومی آن محسوب می‌شوند.

تب دانگ به دلیل شدت علائم آن و پتانسیل ایجاد همه‌گیری‌های گسترده، یکی از مهم‌ترین تهدیدات بهداشتی در مناطق مذکور است. علائم اولیه بیماری ممکن است شامل تب شدید، سردرد، درد شدید در مفاصل و عضلات، و حالت تهوع باشد که به مرور می‌تواند به عوارض خطرناکی مانند شوک دانگ و تب هموراژیک منجر شود.

همه‌گیری‌های تب دانگ معمولاً در فصول بارانی و گرم رخ می‌دهند، چرا که شرایط آب و هوایی مرطوب و گرم برای تکثیر و رشد پشه‌های ناقل ویروس بسیار مناسب است. علاوه بر این، افزایش جمعیت شهرنشین و گسترش سفرهای بین‌المللی، به ویژه به مناطق بومی بیماری، نقش مهمی در افزایش شیوع این بیماری داشته است. با شناسایی پشه آئدس در استان هرمزگان، خطر بالقوه انتشار این بیماری به دیگر استان‌ها و حتی سراسر کشور به‌طور جدی وجود دارد. این مسئله نیازمند توجه ویژه و اقدامات پیشگیرانه فوری برای جلوگیری از گسترش این بیماری در سطح ملی است.

راه‌های انتقال بیماری تب دانگ

1. نیش پشه آلوده

اصلی‌ترین راه انتقال تب دانگ از طریق نیش پشه‌های آلوده آئدس (Aedes) به انسان است. دو گونه اصلی این پشه‌ها که ناقل ویروس تب دانگ هستند، آئدس اجیپتی و آئدس آلبوپیکتوس می‌باشند. برخلاف دیگر پشه‌ها که بیشتر شب‌ها فعالیت می‌کنند، این پشه‌ها در طول روز از انسان خونخواری می‌کنند و بیشترین فعالیت آن‌ها در ساعات اولیه صبح قبل از روشن شدن کامل هوا است. پشه‌های ماده آلوده در زمان تغذیه خود می‌توانند افراد متعددی را نیش زده و باعث انتقال بیماری شوند.

2. اهدای عضو یا خون آلوده

در موارد نادری، تب دانگ می‌تواند از طریق اهدای عضو یا خون آلوده به ویروس به دیگران منتقل شود. این مسئله می‌تواند در شرایط اضطراری یا نیاز به انتقال خون فوری مشکل‌ساز باشد.

3. انتقال از مادر به کودک

ویروس تب دانگ ممکن است از مادر باردار به کودک در دوران بارداری یا پس از زایمان منتقل شود. همچنین این انتقال ممکن است در دوران شیردهی نیز رخ دهد.

4. انتقال مستقیم انسان به انسان

مهم است بدانید که تب دانگ به صورت مستقیم از انسان به انسان منتقل نمی‌شود. انتقال این بیماری تنها از طریق واسطه‌های ناقل مانند پشه‌ها انجام می‌شود.

محل‌های زندگی و تکثیر پشه آئدس

پشه‌های آئدس اغلب در نزدیکی محل‌های زندگی انسان‌ها یافت می‌شوند. این پشه‌ها مکان‌هایی را ترجیح می‌دهند که آب باران و آب‌های سطحی در آن‌ها ذخیره شده است. مکان‌هایی مانند لاستیک‌های فرسوده اتومبیل، بشکه‌های نگهداری آب، آب پای نخل‌ها، نیزارها، قایق‌های رها شده در بندرگاه‌ها، و حتی آب جمع شده در ظروف یکبار مصرف می‌توانند محل‌های مناسب برای تخم‌گذاری پشه‌های آئدس باشند.

راه‌های جابجایی ناقل

پشه‌های آئدس از طریق مسافرت‌ها و تجارت بین‌المللی جابجا می‌شوند. وسایل نقلیه‌ای که بیشتر در جابجایی این پشه‌ها از مناطق آلوده به مناطق دیگر نقش دارند، عمدتاً کشتی‌ها و لنج‌ها هستند. یکی از مناسب‌ترین محل‌ها برای رشد، تکثیر و جابجایی تخم این پشه‌ها، گیاه بامبو (Lucky Bamboo) و لاستیک‌های دست دوم و نو بدون پوشش است.

دوره نهفتگی بیماری

دوره نهفتگی تب دانگ، یعنی زمانی که فرد پس از گزش پشه آلوده تا شروع علائم بیماری می‌گذرد، بین 4 تا 10 روز است. فرد آلوده به ویروس تب دانگ، 4 الی 5 روز و حداکثر تا 12 روز پس از شروع علائم، می‌تواند برای پشه‌ها آلوده کننده باشد.

علائم بیماری تب دانگ

مهم‌ترین علامت تب دانگ، تب شدید بین 39 تا 40 درجه است که معمولاً دو هفته پس از گزش پشه رخ می‌دهد. سایر علائم شامل سردرد شدید، درد پشت کره چشم، دردهای عضلانی و استخوانی، حالت تهوع، استفراغ و ضایعات پوستی است. این علائم ممکن است با علائم سرماخوردگی، آنفلوانزا و حتی کووید-19 اشتباه گرفته شوند.

گروه‌های در معرض خطر

برخی از افراد در مناطق آلوده به تب دانگ در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به این بیماری هستند. این گروه‌ها شامل:

مسافران به مناطق آلوده

نوزادان و کودکان

افراد دارای بیماری‌های مزمن مانند آسم و دیابت

زنان باردار

افراد شاغل در بنادر

راه‌های پیشگیری از تب دانگ

1. استفاده از لباس‌های محافظ

یکی از بهترین روش‌های پیشگیری از ابتلا به تب دانگ، محافظت از گزش پشه‌های ناقل بیماری است. به‌خصوص در هنگام مسافرت به مناطق بومی بیماری، توصیه می‌شود از لباس‌های آستین بلند، گشاد، رنگ روشن و شلوار بلند استفاده کنید.

2. استفاده از پشه‌بند و اسپری‌های حشره‌کش

در هنگام استراحت در ساعات خونخواری پشه (در طول روز، مخصوصاً ساعات اولیه صبح و پایان روز)، از پشه‌بند یا اتاقی با درب و پنجره‌های مجهز به توری استفاده کنید. همچنین می‌توان از اسپری‌های حشره‌کش در منازل استفاده نمود.

3. استفاده از مواد دافع حشرات

هنگام قرار گرفتن در فضای باز، از مواد دافع حشرات که دارای ماده مؤثر DEET هستند، روی سطح پوست خود استفاده کنید.

4. حذف محل‌های تخم‌گذاری پشه‌ها

آب زیر گلدانی‌ها، سطل‌ها و دیگر مکان‌هایی که ممکن است محل تخم‌گذاری پشه‌ها باشند را به‌طور منظم بررسی و خالی کنید. همچنین، لاستیک‌های فرسوده اتومبیل، ظروف یکبار مصرف، قایق‌های بلااستفاده، نخاله‌های ساختمانی و زباله‌ها را از محیط زندگی خود جمع‌آوری کنید.

5. ذخیره آب در ظروف مناسب

اگر از مخزن آب، بشکه یا سایر ظروف برای ذخیره آب استفاده می‌کنید، حتماً درب آن‌ها را بپوشانید تا از تخم‌گذاری پشه‌ها جلوگیری شود.

6. مراقبت از محیط‌های باز

فروشندگان لاستیک باید روی لاستیک‌ها را با نایلون پوشانده تا آب باران در آن‌ها جمع نشود. همچنین از قراردادن لاستیک‌ها در محیط باز خودداری شود. ظرف آب جمع‌آوری شده از خروجی کولرها و ظرف آب پرندگان و حیوانات نیز باید مرتباً شسته و یک روز در میان خالی شود.

نتیجه‌گیری

تب دانگ به عنوان یکی از خطرناک‌ترین بیماری‌های ویروسی مناطق گرمسیری و نیمه‌گرمسیری جهان شناخته می‌شود و با توجه به روند رو به افزایش شیوع آن در سال‌های اخیر، نیازمند توجه ویژه و اقدامات پیشگیرانه مؤثر است. موارد ابتلا به تب دانگ به شدت افزایش یافته و اکنون این بیماری در بیش از 100 کشور جهان بومی شده است. این افزایش شیوع ناشی از عواملی همچون تغییرات اقلیمی، افزایش دما و رطوبت، و گسترش جغرافیایی پشه‌های ناقل ویروس می‌باشد.

با توجه به اینکه واکسیناسیون عمومی برای همه افراد امکان‌پذیر نیست و واکسن‌ها فقط برای گروه‌های خاصی توصیه می‌شوند، پیشگیری از گزش پشه‌های ناقل همچنان به عنوان مؤثرترین راهکار برای کاهش خطر ابتلا به این بیماری محسوب می‌شود. استفاده از لباس‌های محافظ، مواد دافع حشرات، و نصب توری بر روی درها و پنجره‌ها از جمله اقداماتی هستند که می‌توانند به طور موثری در جلوگیری از انتشار بیماری کمک کنند.

آگاهی عمومی و آموزش مردم در مناطق در معرض خطر نیز نقش بسیار مهمی در کنترل و کاهش شیوع این بیماری دارد. تقویت سیستم‌های بهداشتی و افزایش آگاهی‌های عمومی می‌تواند به جلوگیری از انتقال و مدیریت بهتر موارد ابتلا کمک کند. با این حال، تلاش‌های جهانی برای مقابله با تب دانگ نیازمند هماهنگی بیشتر و حمایت‌های بین‌المللی است تا بتوان به طور موثری با این تهدید بهداشتی جهانی مقابله کرد.